SO‘ZMA-SO‘Z VA NOJOIZ O‘GIRILGAN O‘ZLASHTIRMA ATAMALAR TILNI ICHDAN BUZISHGA XIZMAT QILADI

                                              SO‘ZMA-SO‘Z VA NOJOIZ O‘GIRILGAN O‘ZLASHTIRMA ATAMALAR

                                                       TILNI ICHDAN BUZISHGA XIZMAT QILADI

   Til moʻtabar va doimiy taraqqiyotdagi hodisa.Unga nisbatan avaylab va ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘linmasa, uning sofligi va nazokatiga, jozibadorligiga   putur yetishi tayin. Bu borada sovuqqonlik va eʼtiborsizlikka yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.Ayniqsa, o‘zga tillardan tarjima orqali qabul qilinayotgan   o‘zlashtirma   atamalar masalasida keyingi yillarda qo‘pol buzilishlar va xatoliklar ko‘zga tashlanmoqdaki, bular yosh avlod tomonidan aksioma sifatida qabul   qilinmoqda.   Respublikadagi barcha   taʼlim muassasalarida, idora va tashkilotlarda deyarli bir xil xatolikka duch kelish mumkin. Har bir muassasa va idoraning   majlislar,   anjumanlar zali mavjud. Shu zal rus tilida “Aktoviy zal” deb nomlanadi. Bu yerda asosiy urg‘u “akt” tushunchasiga   qaratilgan va buning “aktiv”tushunchasi   bilan mutlaqo aloqasi yo‘q. Aktdan ko‘zlangan maqsad rasmiy hujjat, tantanali majlis maʼnolarini anglatadi va shunday hujjatlar qabul qilinadigan,   majlislar   o‘tkaziladigan zal “Aktoviy zal” deb ataladi. Ammo   kimningdir qo‘pol xatosi, “akt” va “aktiv” tushunchalarini farqlay olmasligi tufayli mazkur atama   o‘zbek tiliga “Faollar zali” deb tarjima qilingan va ommaviy ravishda qo‘llanib kelmoqda. Yana bir muddat eʼtiborsiz bo‘linsa, bu atamaning kelib chiqish   manbai unutiladi va   insonlarda bu zal faqat faollar uchun mo‘ljallangan degan g‘ayri tushuncha qaror topishiga olib keladi. Shunday ekan, bunaqa xatolarga eʼtiborsiz bo‘lish yaramaydi. Bunday zallarni   “Anjumanlar zali” yoki “Majlislar zali” deb atalsa   mazmun va mohiyat o‘z o‘rniga tushib, tilning bag‘ridagi bitta “chaqirtikanak” sug‘urib tashlangan bo‘ladi va bu millat istiqboli   yo‘lidagi xayrli qadamlardan biriga aylanadi. Masalani birgina atama misolida muxtasar tahlil qilishga harakat qildik, afsuski,   bunaqa buzuq atamalar va nojoiz o‘zlashtirma so‘zlar   tilimizda lak-lak. Bulardan agar bugun qutulmasak, ertaga judayam kech bo‘lishi mumkin. Shunday ekan, millat taqdiriga befarq bo‘lmagan har bir ziyoli, davlat xizmatchisi uchun   tilning sofligi   yo‘lida kamarbasta bo‘lish dasturilamal darajasiga ko‘tarilmog‘i lozim. Zero, hazrat Navoiy taʼbiri bilan aytadigan bo‘lsak, “Tilga ixtiyorsiz – elga eʼtiborsiz”. Buni   hamisha yodda tutmoq lozim va lobut!

 Yaxshiyev Anvar Jo‘raqulovich,
 Fiskal institut bosh mutaxassisi, t.f.n., dotsent